Hoe vergroot je de veerkracht van je cliënten? Verslag van de conferentie Positieve Gezondheid van Careyn en Laurens
‘Positieve Gezondheid’ is populair. Niet alleen in Nederland, maar ook bij Careyn en Laurens. Maar liefst 150 zorgverleners, managers, opleiders maakten op 27 januari hun middag vrij om in Rotterdam Delfshaven meer te horen én leren over deze nieuwe, veel bredere benadering van gezondheid. Het leidt tot nog meer enthousiasme en misschien wel rebellie: ‘We kunnen toch zélf bewijzen verzamelen dat dit werkt!’
Eigen woorden
Positieve Gezondheid is voor de meeste bezoekers in de zaal een bekend begrip. Slechts tien procent ziet het als een nieuwe kennismaking. ‘Oké, een testje vooraf. Wat versta je dan onder Positieve Gezondheid? Hoe noem je het zelf?’ Dagvoorzitter Piet-Hein Peeters zet de deelnemers meteen aan het werk. Er rollen woorden uit als: aandacht, eigen regie, uitgaan van wat iemand wel kan, denken in mogelijkheden.
Zorgen dat…
Maar waarom willen zo veel zorgprofessionals dan nóg meer weten over Positieve Gezondheid? Piet-Hein gooit een kubusmicrofoon door de zaal. ‘Nou, weet je, we komen uit een tijd van ‘zorgen voor… de ander’’, reageert een deelnemer. ‘We hebben ontdekt dat je mensen daar passief mee maakt en hospitaliseert. Sinds 2015 maken we nu in de zorg een omslag, waarin de cliënt en zijn zelfredzaamheid centraal staan. Dat is niet alleen wennen voor een cliënt, maar ook voor ons.’
Hardnekkig
Ruimte maken voor ‘echte gezondheid’ is ook een uitdaging, vindt Machteld Huber, grondlegger van het begrip Positieve Gezondheid en spreker op deze middagconferentie. ‘Volgens de World Health Organization (WHO) ben je pas gezond als je in een toestand bent van compleet welbevinden. Lichamelijk, psychisch en sociaal. Nou, die lat ligt wel erg hoog! Door deze definitie kun je eigenlijk iedereen wel ziek verklaren.’ Als voormalig huisarts is ze zo’n dertig jaar geleden een nieuwe weg ingeslagen toen ze zelf vier keer achter elkaar ziek werd. ‘Ik wist medisch wat ik had, maar ontdekte dat voor mijn herstel heel andere dingen belangrijk waren. Dat vond ik zo apart: ik kon mijn herstel bevorderen of belemmeren. Ik heb me daarom als therapeut en wetenschapper op de vraag gestort: hoe herpakken mensen zich in het leven? Hoe kun je veerkracht vergroten?’
Veerkracht
Machteld Huber stuitte in haar zoektocht op twee inspirerende onderzoeken. ‘De eerste gaat over zogenoemde ‘blue zones’. Verspreid over de wereld zijn plekken waar mensen over de honderd jaar worden zonder mentale of fysieke klachten. Wat is hun overeenkomst? Voeding (vooral vers uit de moestuin), beweging (gewone, alledaagse activiteiten), een zinvol leven en sociale inbedding (horen bij een groep).’ Het tweede onderzoek is van socioloog Aaron Antonovsky. ‘Hij ontdekte in Israël een groep Joden die niet getraumatiseerd door het leven ging na de oorlog. Wat typeerde hen? Hij vatte dit samen in drie begrippen:
- Comprehensibility – het idee dat je jouw situatie begrijpt.
- Manageability – het gevoel dat jij regie over jouw leven hebt.
- Meaningfulness – het hebben van een gevoel van zingeving.’
Nieuwe definitie
Maar ‘zingeving’ stond niet in de WHO-definitie van gezondheid. Net zo min als veerkracht. ‘Jullie werken niet in de gezondheidszorg, maar in de ziektezorg’, vindt Machteld Huber. ‘Van de totale zorgkosten gaat maar 2,5% naar het voorkomen van ziektes, terwijl we inmiddels weten dat misschien wel 50 tot 70% van alle chronische ziektes te maken heeft met leefstijl!’ Machteld heeft daarom na jarenlang onderzoek en op verzoek van ZonMw in 2010 tijdens een conferentie een nieuwe benadering van gezondheid geformuleerd: ‘Gezondheid is het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en psychische uitdagingen van het leven.’
Zes domeinen
Hubers omschrijving is inmiddels als ‘Positieve Gezondheid’ een begrip geworden met zes dimensies, waarbij mensen zelf scores kunnen geven aan indicatoren van gezondheid:
- Dagelijks functioneren
- Kwaliteit van leven
- Lichaamsfuncties
- Meedoen
- Mentaal welbevinden
- Zingeving
Het mooie van deze benadering is dat de focus niet ligt op de klachten en gezondheidsproblemen, maar op mensen zelf, op hun veerkracht om met de uitdagingen van het leven om te gaan en op wat hun leven betekenisvol maakt.
Waar wil je naartoe?
Machteld laat de zaal zelf het spinnenweb met zes dimensies invullen. ‘De vraag is: wat vindt u zelf van deze scores? En wat zou u hieraan willen veranderen? We zijn meestal geneigd om naar de deuk te kijken, daar waar één van de zes dimensies laag scoort. Dat is onze afwijking. Maar dat is niet de insteek. Het spinnenweb is geen meetinstrument, maar een gespreksinstrument. Wat is je droom? Wat zou je willen veranderen? Hoe zou je dat willen doen? Daar zijn we op uit: dat je zelf het antwoord vindt waar jij je goed bij voelt. Mensen doen graag wat ze willen, en niet wat ze moeten. ‘Om een boot te willen bouwen, moet je eerst verlangen naar de zee.’
Kleine stappen
De verandering zit in kleine, haalbare stapjes. Wil iemand graag naar buiten met de scootmobiel? Begin eerst eens met de eigen straat. Wil een meisje na een ernstig auto-ongeluk weer kunnen dansen? Verwerk de dans in kleine armbewegingen, kruipen, lopen… ‘Het interessante’, ziet Machteld in haar onderzoeken, ‘is dat alle dimensies verbeteren als je met één kleine stap begint waaraan mensen zelf willen werken. We hebben nog geen wetenschappelijk bewijs, maar ga het maar doen: je zult zien dat de resultaten spectaculair kunnen zijn!’
Aan de slag met Positieve Gezondheid
Na de lezing van Machteld Huber gingen deelnemers aan 15 thematafels zelf aan de slag. Hoe werken tools als het spinnenweb in de praktijk? Bij welke cliënten werkt het wel en bij welke cliëntgroepen kom je belemmeringen tegen? Elk groepje werd begeleid door twee moedige kwaliteitsverpleegkundigen, opleidingsadviseurs en teamleiders van Laurens of Careyn. Bij downloads vind je een korte impressie van de uitkomsten, inzichten en soms ook dilemma’s rond deze thema’s.
Nodig in de praktijk
Tot slot van de conferentiemiddag vraagt Piet-Hein aan de deelnemers: wat heb je nodig om hiermee aan de slag te gaan? Tijd, is een veel gegeven antwoord. Ook is er behoefte aan training, om gespreksvaardigheden te leren of te weten hoe je moet reageren als je met je vragen iets losmaakt. Maar er zijn ook veel zorgprofessionals die ‘gewoon gaan doen’. In kleine stapjes, met mooie vragen als: waar wilt u naartoe? En er is behoefte om bewijs te verzamelen: dat deze benadering werkt en zelfs tijd kan opleveren. Voor hun werk noemen de aanwezigen onder andere inspiratie en dat het stellen van de juiste vragen erg belangrijk is.
Bekijk de vlog van Onno Keinhorst voor een impressie van de middag. De presentatie van Machteld Huber staat bij downloads. Hieronder kun je kijken wie er was op de foto’s!
Het was een zeer inspirerende middag waar de aanwezigen erg enthousiast van werden!
