Spiegelen, doodlen, kaassoufflés en een tweepersoonsbed. Het zijn de kleine dingen die het doen!
Op de warmste dag van juni gingen ruim 80 zorgverleners enthousiast aan de slag met persoonsgerichte zorg. Experts vertelden hoe je de zorgvraag het beste in kaart krijgt, hoe je regels breekt en omgaat met intimiteit. Er waren workshops over eenzaamheid, dementie en mindfulness, en deelnemers konden aan den lijve ervaren hoe het is om oud te zijn!
Persoonlijke zorg is persoonlijk
Heel veel zorg is al persoonsgericht, blijkt uit deze conferentiemiddag. Er is veel herkenning. Het gaat dus écht om die kleine, extra dingen, die het doen. Om de middag persoonlijk te starten, krijgen alle bezoekers meteen een aantal vragen voorgelegd: ‘Wat zou jij belangrijk vinden in de zorg als je later oud bent? Waarover zou je willen praten? Wat zou je willen doen? Wat is echt specifiek voor jou?’ Zelf je bedtijd bepalen, tv kijken, naar buiten, familie, verleden, heden. De antwoorden rollen door de zaal. Persoonlijke zorg is écht persoonlijk.
‘Persoonlijke zorg gaat voor mij over persoonlijk contact. Van mens tot mens. Als ik alleen maar dingen over jouw leven vraag en ik vertel niks over mezelf… Dat klopt toch niet? Maar niet iedereen kan of doet dit even gemakkelijk. Hoe ver ga je daarin? Wat past bij je? Daar zou meer aandacht voor mogen zijn.’
Nieuwe projecten over persoonsgerichte zorg
Na deze persoonlijke startvragen delen experts hun ervaring met persoonsgerichte zorg:
- Meer leefplezier op de somatische afdeling dankzij ‘doodle’-borden.
- Aandacht voor zingeving in de thuiszorg.
- Het overtreden van regels, in het belang van de relatie.
- Hoe ga je om met seksualiteit en intimiteit?
Nieuw project: meer leefplezier dankzij ‘doodle’-borden
Hoe sluit je aan bij wat echt belangrijk is voor je cliënt? Manager Alice van Leur vertelt samen met verpleegkundigen Henriëtte van Dam en Annemieke Blogg over een nieuw project dat ActiVite is gestart, samen met Leyden Academy. ‘We merkten op onze somatische afdeling dat de zorgvraag complexer is geworden. We zijn daardoor al snel geneigd om te kijken naar de klachten, naar wat níet kan. Met dit project Leefplezier willen we weer aandacht geven aan de bewoner als mens.’
Bij ActiVite worden gesprekken gevoerd die gaan over iemands leven. Over jeugd, levenspartners, kinderen, carrière, favoriet eten… ‘Na drie gesprekken maken we samen met de bewoner een ‘doodle’-bord, waarop we in beeld brengen wat iemand belangrijk vindt. Soms wil iemand dat niet, maar we maken sowieso naast het zorgplan een leefplezierplan. Het gaat erom dat je iemand beter leert kennen en weet waar hij of zij blij van wordt.’ De aanvullende tip van verpleegkundige Annemieke: ‘Voer zo’n gesprek eens zonder pieper of telefoon, in gewone kleren. Bewoners hebben anders al snel het gevoel dat je haast hebt en anderen moet helpen.’
Nieuw project: aandacht voor zingeving in de thuiszorg
‘Waarom zouden wij, zorgprofessionals, nou aandacht besteden aan zingeving?’ Laurens-wijkverpleegkundige Rozanne Colijn was eerst sceptisch, maar vertelt nu enthousiast over het Laurens-project Betekenisvol Leven in de Buurt! ‘Met ons team hebben we stilgestaan bij allerlei zingevingsvraagstukken. Onderwerpen als eenzaamheid bijvoorbeeld. Ken je dat zelf? Hoe voelt dat? Hoe herken je dat bij anderen? We vonden het eerst maar zweverig. Daar hadden we geen tijd voor, hoor! Maar die aandacht voor onszelf, bleek ook goed voor de zorg!’
Onderzoeker Susan Hupkes vult aan: ‘Zingeving is breder dan welzijn. Een foto aan de muur, een verhaal dat steeds maar terugkomt, bepaald gedrag dat opvalt. Door zingeving ga je anders kijken en luisteren. Naar wat betekenis heeft of had in iemands leven.’ Rozanne: ‘En je ontdekt ook: wat vindt deze persoon eigenlijk belangrijk in het zorgcontact? Dat is zo veel meer dan die handeling! Een mevrouw wilde bijvoorbeeld niet leren om zelf haar steunkousen aan te trekken. Het bleek dat zij zich eenzaam voelde. Daardoor konden we haar juist ondersteunen bij sociaal contact! Ook ontdekten we dat een meneer aan iedereen in ons team hetzelfde verhaal vertelde. Luister ernaar en deel dat onderling, zodat je erop kunt aanhaken in het contact.’
Nieuw project: van regels naar relaties
Bij de derde presentatie – de airco draait inmiddels overuren in de warme zaal – zijn projectleider Eva van Zelm en verzorgende Marja van den Berg baldadig. Een beetje opstand kan geen kwaad bij persoonsgerichte zorg. Twee jaar geleden startte zorgorganisatie Topaz met het project ‘Van regels naar relaties’. Marja en Eva lopen over van de kleine en grote wensen die hierdoor naar boven kwamen, en waarvoor soms ook gestreden moest worden. ‘Mevrouw wilde geen kroket, maar een kaassoufflé. Dan neem je toch geen genoegen met: ‘Nee, staat niet op de inkooplijst.’ En als iemand liever op woensdag wil douchen, lijkt me dat haalbaar.’
Eva en Marja zijn niet tégen regels. ‘Maar je moet wel blijven nadenken, waarom je de dingen doet zoals je ze doet. En waarom iets eigenlijk niet mag. Waarom mag iemand zijn hond niet meenemen? Die hond is niet het probleem, maar wat doe je als iemand overlijdt? Daar kun je ook afspraken over maken. Neem geen genoegen met ‘nee’ of ‘ja-maar’ als je iets wilt regelen voor je cliënt.’ Marja heeft onlangs nog de keuken ‘gekaapt’ met drie collega’s, om een aspergediner te bereiden voor 22 bewoners. ‘Het is net een virus: het volgende plan is om pannenkoeken te bakken voor onze bewoners.’
Ervaringen delen: omgaan met seksualiteit en intimiteit
Seksualiteit en intimiteit staan ook op de agenda van deze conferentie over persoonsgerichte zorg. Een ongemakkelijk onderwerp, blijkt al snel in de zaal. Rumoer, geschuif, gelach. Een zorgverlener geeft ook eerlijk aan dat ze het er liever niet over heeft. Truida Kamps, hoofdverpleegkundige bij Topaz, maakt het onderwerp juist wel bespreekbaar. ‘Bij één man begon de familie er zelf al over. Hun vader was altijd seksueel actief geweest, dus vroegen ze: hoe gaan we daarmee om? Hij bleek inderdaad ook handtastelijk in de zorg en flirterig in het contact. We hebben een – voor ons bekende – sekswerker benaderd, en sindsdien is het een stuk rustiger.’
Een sekswerker kan een passende oplossing zijn, maar niet voor iedereen. Bovendien, waarom gaat het toch altijd over de man, klinkt het verontwaardigd in de zaal. Waarom zit dit onderwerp niet in het zorgplan? Waarom komt er pas een oplossing als er narigheid ontstaat? Er zijn te weinig handvatten over dit onderwerp. In de psychiatrie, vertelt een zorgverlener in de zaal, staat het wel op de intakelijst, zodat je al een eerste indruk krijgt hoe iemand over dit onderwerp denkt.
‘Het ging alleen maar over seksualiteit. Een gemiste kans! Intimiteit is iets anders dan seksualiteit. Het gaat ook om elkaar aanraken, naast elkaar zitten, en samen slapen. Een collega-zorgverlener vertelde dat hun tehuis een paar tweepersoonsbedden heeft aangeschaft, zodat de partner ook eens kan blijven slapen. Gewoon slapen, dichtbij. Dat is ook intimiteit.’
4 workshops
Na de pauze konden de deelnemers kiezen uit vier workshops:
- Hoe is het om oud te zijn? Kruip in de huid van je cliënt!
- Hoe ga je om met eenzaamheid?
- Communicatie op maat bij mensen met dementie.
- Leer je eigen grenzen kennen met mindfulness.
Hieronder lees je een korte impressie van die workshops, met links naar uitgebreidere verslagen.
Workshop ‘Hoe is het om oud te zijn? Kruip in de huid van je cliënt!’
Hoe is het om oud te zijn? Theo Schouwerwou en Jutta van der Aalst van De Participatiekliniek lieten alle deelnemers eerst in hun hoofd ouder worden, 88, 93, 82 jaar. Waar houd je van? Wat heb je gedaan in je leven? Daarna was het lijf aan de beurt. Deelnemers ging met gewichten om hun enkels, polsen en schouders (in totaal wel 16 kilo!), een wazige bril en gehoorbeschermers de straat op. Begeleid door iemand die al die ‘mankementen’ niet droeg. Het was zwaar. Daarnaast werd duidelijk hoe belangrijk (non-verbale) communicatie is als je zo afhankelijk bent van anderen. Laat je de ander los of neem je hem of haar letterlijk bij de hand?
>> Lees het uitgebreide verslag over deze workshop
Workshop ‘Hoe ga je om met eenzaamheid?’
Niet iedereen is gebaat bij bingo. En zo gezellig is die koffie om 10 uur niet voor mensen die slecht horen, trillende handen hebben of gewoon sociaal ongemakkelijk zijn. Trainer Emmy Davids vertelt wat zorgverleners maar al te goed weten: iemand kan zich eenzamer voelen in een groep dan alleen op de kamer. Maar hoe ga je dan om met eenzaamheid? De grootste valkuil, vindt Emmy, is dat we voor de ander oplossingen verzinnen. ‘Bekijk eenzaamheid van verschillende kanten en vraag mensen zelf wat ze nodig zouden kunnen hebben. Ga samen op onderzoek, laat mensen zelf iets verzinnen en geef mensen vooral het gevoel dat ze goed zijn zoals ze zijn.’
>> Klik hier voor het uitgebreide verslag over deze workshop
Workshop ‘Communicatie op maat bij mensen met dementie’
Mensen met dementie zijn er tegenwoordig veel slechter aan toe als ze in een verpleeghuis komen. Ze hebben een kleinere woordenschat en minder begrip van voorwerpen. Trainer en coach Tineke van Sleen zoekt oplossingen voor die communicatie. Ze barst van de voorbeelden en loopt over van tips. Waarom is stilte zo belangrijk voor mensen met dementie? Waarom is non-verbale communicatie onmisbaar? Hoe kun je doorvragen? Waarom moet je letten op je woorden?
>> Lees de 10 tips uit de workshop van Tineke van Sleen én voor een uitgebreide handout van de workshop
Workshop ‘Leer je eigen grenzen kennen met mindfulness’
Je eigen gedrag staat soms goede zorg in de weg. Bij angst of stress ontstaat een automatische reactie of impuls, die niet goed werkt in het contact of de zorg. Hoe leer je die impuls of dat gevoel herkennen? En veranderen! Aandacht is trainbaar, vertelt mindfulness-trainer Theo Niessen. Met een paar seconden pauze, is meer afgestemde zorg mogelijk. Stap één is herkennen, stap twee is pauze nemen. Voel hoe je je voelt. Haal adem, voel je lichaam.’
>> Lees het uitgebreide verslag over deze workshop en klik hier en hier voor filmpjes over mindfulness in de zorg
